Ích mẫu

Ích Mẫu là loại cây sinh trưởng chủ yếu ở khu vực Đông Á, thuộc loại thân thảo. Với công dụng của mình Ích Mẫu được ứng dụng và sử dụng chủ yếu để chữa các bệnh phụ khoa như rối loạn kinh nguyệt, tắc kinh, kinh ra nhiều hay đau bụng kinh. Cùng tìm hiêu kĩ hơn về loại dược liệu quý này trong bài viết dưới đây nhé!

Mô tả chi tiết cây Ích Mẫu

Dân gian gọi cây ích mẫu bằng các tên gọi khác như thấu cốt thảo, thiên chi ma,  hỏa hiêm, khổ đê thảo, ngưu tần, tạm thái, trinh úy, trư ma, uất xú thảo, uyên ương đằng, sung úy thảo, dã thiên ma, phản hồn đơn, hạ khô thảo…

Đây là thực vật thuộc họ Hoa Môi hay trong tiếng Anh là Lamiaceae. Cây Ích mẫu được ghi nhận khoa học lần đầu vào năm 1778 với tên khoa học là Leonurus heterophyllus Sweet.

Về nguồn gốc việc đặt tên cho loại thực vật Ích mẫu, Ích là chỉ lợi ích, Mẫu là mẹ. Cái tên này nói lên công dụng tuyệt vời của loại thảo dược này đối với chị em phụ nữ mà đặc biệt là những người mẹ trong thời điểm sau sinh. Vậy Ích mẫu có lợi như thế nào đối với sức khỏe con người? Bài viết dưới đây sẽ lý giải tất cả những thông tin bổ ích nhất về vị thuốc Ích mẫu. Mọi người cùng tìm hiểu nào!

Đặc điểm thực vật của cây Ích Mẫu

Ích mẫu là thực vật thân thảo có chu kỳ sinh trưởng chỉ từ 1 đến 2 năm. Cây có chiều cao trung bình từ 0.5m đến 1m với thân hình vuông, hiếm khi phân nhánh, bề mặt vỏ cây được phủ một lớp lông ngắn. Lá cây ích mẫu mọc đối nhau, hình dạng cuống lá ở mỗi phần cây lại khác nhau, cụ thể: ở gốc thì cuống dài, phần thân thì cuống ngắn hơn và càng lên ngọn thì cuống tiêu biến dần. Mùa hoa ích mẫu vào tháng 3 đến tháng 5 với hoa màu hồng hoặc tím hồng mọc xen ở các kẽ lá, phía trên đầu cánh hoa thường xẻ môi. Cây ích mẫu kết quả vào tháng 6 tháng 7, quả khá bé, có vỏ màu nâu xám với 3 cạnh chụp lại thành núi nhỏ.

Cây ích mẫu mọc ở đâu?

Trước khi được biết đến với công dụng chữa bệnh thì Ích mẫu là thực vật mọc hoang phổ biến ở các bãi cát, ruộng, đặc biệt phát triển tại khu vực nhiều nắng mặt trời, ở vùng miền đồng bằng trung du và môi trường liên nhiệt đới. 

Ích mẫu được tìm thấy ở nhiều tỉnh thành của Trung Quốc như Hà Nam, Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tô, Giang Tây, Quảng Đông, Quảng Tây, Quý Châu, Hải Nam,..đồng thời chúng cũng mọc các nước Đông Nam Á, vùng viễn Đông của Nga,..

Sau này các nhà khoa học phát hiện ra rằng, tuỳ thuộc vào môi trường và địa điểm sinh sống sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tính chất của dược liệu khi chiết xuất hoặc chữa bệnh. Vì vậy, để đảm bảo được hàm lượng chất dồi dào thì Ích mẫu hiện nay đã được quy hoạch thành các vùng dược liệu đáp ứng để nhu cầu sử dụng dược liệu.

Thời điểm gieo trồng Ích mẫu là quanh năm nhưng thích hợp nhất là khoảng đầu mùa mưa. Bởi lúc này, đất tơi xốp, dễ thoát nước và ẩm ướt là điều kiện môi trường cây Ích mẫu ưa thích. Hạt giống thì cần được xử lý trước khi tiến hành gieo trồng. Thời điểm trồng cây được 3-4 tháng, khi cây bắt đầu trổ hoa thì nên cắt để lại các chồi gốc để cây phát triển nhanh hơn.

Thành phần hoá học trong cây Ích mẫu

Không phải tự nhiên Ích mẫu được sử dụng như một loại dược liệu chữa bệnh hiệu quả. Trong các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, trong thảo dược Ích mẫu có chứa các thành phần hoá học có lợi cho sức khỏe con người như: saponin, flavonosit-rutin, tanin,  ancaloit,  Glucosid có khung steroid, leonurin…

Bộ phận sử dụng làm dược liệu của cây Ích Mẫu

Các bộ phận của cây Ích mẫu đều có thể tận dụng để làm thuốc chữa bệnh mang lại giá trị cao cho cơ thể con người.

Thu hái, sơ chế

Việc thu hái dược liệu thưởng diễn ra khi cây Ích mẫu vừa chớm ra hoa. Khi đó người ta sẽ cắt chừa lại phần gốc để cây vẫn tiếp tục phát triển,

Thời điểm thu hoạch thường vào mùa hè tháng 5, tháng 6 còn nếu muốn thu hoạch quả phải đợi cho đến khi hoa trên cây tàn hết thường sẽ vào tháng 8 đến tháng 10. Khi lấy quả thì thu hoạch đến đâu rũ lọc quả đến đây.

Cách bào chế, bảo quản dược liệu

Sau khi thu hái thì Ích mẫu thường được sấy nhẹ hoặc phơi ngoài nắng để bảo quản.

Khi sử dụng làm thuốc thì người ta hay băm nát rồi tẩm rượu hoặc giấm rồi sao vàng hay nấu thành dạng cao đặc. Khi sao hay nấu thì không được dùng nồi bằng sắt vì có thể làm mất đi các dưỡng chất từ dược liệu.

Ích mẫu có tác dụng gì?

Biết được những dược tính tốt của cây Ích mẫu, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu sâu hơn tác dụng của thảo dược này lên cơ thể sống:

• Sử dụng Ích mẫu trên tử cung khiến kích thích sự co thắt của tử cung nhiều và mạnh hơn.
• Khi dùng Ích mẫu ở tim mạch thì dược liệu này ức chế các tiểu cầu ngưng tập, ổn định hệ tuần hoàn đang trạng thái rối loạn và hỗ trợ tăng cường lưu lượng ở động mạch vành,..
•  Ích mẫu gây hưng phấn trung khu hô hấp ở não khi tác động lên hệ thần kinh trung ương.
• Sử dụng Ích mẫu có thể kháng khuẩn hiệu quả đặc biệt là ức chế một số vi khuẩn có hại là tác nhân gây các bệnh ngoài da.
• Khi sử dụng Ích mẫu thì ruột có phản ứng bị kích thích co bóp mạnh mẽ.

Dược liệu Ích mẫu

Tính vị

Trong các ghi chép Y học cổ truyền Ích mẫu được biết với vị cay, hơi đắng, không độc.

Quy kinh

Dược liệu Ích mẫu quy vào các kinh Tâm, Tỳ, Thận.

Ích mẫu chữa bệnh gì?

Với khả năng hoạt huyết, điều kinh, lợi tiểu tiện, kháng và tiêu viêm, trừ ứ cho cơ thể. Ích mẫu được đặc trị một số bệnh lý tiêu biểu dưới đây:

• Ích mẫu chữa kinh nguyệt bế tắc, giảm đau bụng kinh, khí hư, khắc phục rối loạn kinh nguyệt, khí hư, vô sinh.
• Đối với bà bầu Ích mẫu giúp an thai, giảm đau bụng, làm dễ đẻ.
• Ích mẫu điều trị máu ứ tích tụ sau đẻ ( sản dịch).
• Ích mẫu được dùng để trị các bệnh viêm thận, phù thũng, đái ra máu, giảm niệu.
• Hạt Ích mẫu hay còn gọi là Sung uý tử sử dụng để đặc chế thuốc phụ khoa, tác động cho dạ con mau co lại, co tử cung. Đồng thời cũng dùng để chữa phù thũng, lợi tiểu, sáng mắt, thiên đầu thống. 

Bài thuốc ứng dụng Ích mẫu 

Tận dụng khả năng trị bệnh của dược liệu, dân gian đã lưu truyền các bài thuốc sau để cải thiện sức khỏe, đẩy lùi bệnh tật từ Ích mẫu:

Bài thuốc trị rối loạn kinh nguyệt:

Thành phần: 10g mỗi vị Ích mẫu, Xích thược, Đương quy, 5g Mộc hương.

Cách làm: Dùng dược liệu trên phơi khô rồi tán tất cả thành hỗn hợp bột hoà với nước uống hàng ngày.

Bài thuốc trị tắc tia sữa của mẹ sau sinh:

Cách làm: Lấy Ích mẫu đã qua sơ chế phơi khô rồi tán thành bột mịn hoà với nước lọc để bôi kết hợp massage ngực.

Bài thuốc bổ khí huyết, điều kinh cho phụ nữ:

Chuẩn bị: 80g Ích mẫu, 40g mỗi vị Ngải cứu, Củ gấu, 30g Hương nu, 60g Nga truật.

Cách làm: Sao vàng các dược liệu trên rồi tán thành bột mịn, vo lại thành từng viên nhỏ bằng hạt đậu. Sử dụng thuốc mỗi ngày 3 lần, mỗi lần uống 20 viên thuốc.

Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều:

Chuẩn bị: 800g Ích mẫu, 200g ngải cứu, 250g hương phụ, 1 lít cồn và siro.

Cách làm: Cho các nguyên liệu đun trong vòng 20 phút. Mỗi ngày dùng 10 đến 20ml nước thuốc này.

Bài thuốc trị mụn nhọt mưng mủ:

Chuẩn bị: 20g Ích mẫu, nước lọc.

Cách làm: Cho nước ngập qua thảo dược rồi sắc cho nước cạn còn một nửa thì sử dụng để vệ sinh vùng da cần điều trị. Làm như thế 3 đến 4 lần mỗi ngày.

Bài thuốc trị sản dịch không ra hết:

Cách làm: Giã dược liệu Ích mẫu lấy nước thuốc uống mỗi ngày 1 chén nhỏ.

Bài thuốc trị viêm tai:

Cách làm: Lấy dược liệu Ích mẫu phần ngọn và lá non rồi giã nát, vắt lấy nước cốt. Nhỏ nước thuốc đấy vào tai mỗi ngày 1 lần.

Bài thuốc trị trẻ em mắc kiết lỵ:

Cách làm: Dùng phần lá non của cây Ích mẫu, thái nhỏ hoặc xay thay hỗn hợp nấu chung với cháo cho trẻ ăn mỗi ngày.

Bài thuốc chữa bệnh trĩ:

Cách làm: Lấy dược liệu Ích mẫu giã cho nát rồi vắt lấy nước cốt để dùng, uống hàng ngày.

Bài thuốc trị rôm sảy:

Cách làm: Giã nát phần dược liệu rồi đắp vào phần da bị rôm sảy, mụn nhọt hàng ngày cho đến khi lành bệnh.

Bài thuốc trị đau họng lâu ngày:

Cách làm: Giã nát Ích mẫu, hoà với một ít nước rồi vắt lấy nước cốt dùng.

Bài thuốc trị huyết áp cao:

Thành phần: Ích mẫu, Hy thiêm thảo, Ngô đồng, Hạ khô thảo.

Cách làm: Cho các dược liệu trên sắc thành nước thuốc uống hàng ngày.

Trên đây là những bài thuốc từ Ích mẫu thông dụng được dân gian lưu truyền. Để ứng dụng chữa bệnh thì bạn nên tham khảo ý kiến của các y dược sĩ và những người có chuyên môn để đảm bảo hiệu quả tốt nhất.

Lợi ích của Hoa Ích mẫu khi dùng với chè vằng

Mẹ sau sinh hẳn không còn xa lạ gì với bài thuốc lợi sữa từ 2 dược liệu Ích mẫu và Chè vằng này. Sự kết hợp của 2 vị thuốc này mang lại những công dụng tuyệt vời cho mẹ thời kỳ ở cữ bởi nó giúp sữa mẹ về nhiều, sữa thơm cho con bú; đồng thời hỗ trợ phục hồi vết thương và đẩy các sản dịch ra ngoài cơ thể mẹ. Thêm vào đó, bộ đôi cao ích mẫu và chè vằng còn có khả năng điều hoà kinh nguyệt cho mẹ, đặc biệt giảm tình trạng đau bụng kinh và giải tỏa stress sau sinh hiệu quả nhờ tác dụng an thần, tránh căng thẳng, ổn định tâm trạng của mẹ.

Những điều lưu ý khi sử dụng Ích mẫu

Khả năng chữa bệnh và hiệu quả khi sử dụng vị thuốc Ích mẫu đã được kiểm nghiệm trong thời gian dài. Tuy nhiên người dùng cần lưu ý những vấn đề sau để không gặp phải các tác dụng phụ không mong muốn:

• Phụ nữ mang thai sử dụng thuốc cần có sự thăm khám của bác sĩ.
• Không dùng cho phụ nữ huyết hư không ứ.
• Không khuyến khích dùng Ích mẫu cho người máu khó đông.
• Dùng với liều lượng phù hợp, tốt nhất là nên theo đơn thuốc của bác sĩ vì khi dùng nhiều có thể gây hiện tượng mệt mỏi, tăng tiết mồ hôi, suy nhược cơ thể, khó thở.